Brouwerij 'De Vijfhoek' te Middelburg

- 1595-1917 Stoombierbrouwerij en IJsfabriek 'De Vijfhoek'

Reeds in 1598 komt brouwerij De Vijfhoek te Middelburg voor in rekeningen van de Rekenkamer Zeeland. De brouwer Verdast Cortghemet zien we ook al in 1595 in de genoemde rekeningen, maar vanaf het boekjaar 1598/1599 verschijnt de toevoeging 'In den Vijffhouck op den Wal' . De brouwerij grensde voor een deel aan de Wal, maar het officiële adres was Koorkerkhof wijk A 108.

"Vijfhoekige gevelsteen van einde 16de of begin 17e eeuw met afbeelding van een omgekeerde mand en 2 moutrieken ter weerszijden van een 5-puntige ster." Deze gevelsteen is afkomstig van de gevel van de brouwerij De Vijfhoek.

In de 17e eeuw was de brouwerij in het bezit van de families Cortghemet en Van de Bussche, in de 18e eeuw o.a. van Macquet en Van de Broecke. Begin 19e eeuw kwam De Vijfhoek in handen van de wijnhandelaar firma Waterlander & De Stoppelaar. Zij waren tevens eigenaren van de wijnpakhuizen in de Kuiperspoort, die nu nog zijn te bewonderen.
Op 1 januari 1827 droeg de firma bierbrouwerij De Vijfhoek over aan Pieter Jacobus Serlé. Na zijn overlijden in 1843 namen zijn zonen de zaak over onder de firmanaam Gebroeders Serlé. Zij verkochten op 1 januari 1857 De Vijfhoek aan de firma Verhulst & Luteijn. Omstreeks 1865 veranderde deze naam in firma Luteijn & Co. De firma bestond toen uit Johannes Adriaan van der Leijé, Willem Daniël Luteijn en Pieter Andries Verhulst.
Na het sluiten van brouwerij De Lelie aan de Varkensmarkt omstreeks 1866 en De Moriaan aan de Herengracht in 1871 bleef De Vijfhoek als enige brouwerij in Middelburg over. Zij nam veel van de klanten van de gesloten Middelburgse brouwerijen over en timmerde flink aan de weg. In 1886 werkten er 9 werklieden en 1 jongen.
De activiteiten werden in 1906 uitgebreid met de opening van een ijsfabriek, waar men blokken ijs kon kopen voor koeling. Uit een advertentie in het adresboek van Middelburg van 1917 blijkt dat Stoombierbrouwerij en IJsfabriek 'De Vijfhoek' prinsesse-, gerste- en lager bier leverde. Tevens was er dagelijks 'versch ruw ijs voorhanden'. Toch gingen de zaken niet zo goed meer, want in maart 1917 werd De Vijfhoek opgeheven.
Enkele voorwerpen uit de brouwerij werden geschonken aan het museum. De roerhouten, kophaken, brandijzers en zelfs de gevelsteen, bestaande uit een vijfpuntige ster, met daaronder twee gekruiste roerhouten en een soort korf, zijn nu nog te vinden in het depot van het Zeeuws Museum te Middelburg. Een groot raam met daarin een vijfpuntige ster berust bij een antiekhandelaar in Middelburg en is vermoedelijk afkomstig uit de brouwerij De Vijfhoek. Het gebouw van de brouwerij werd omstreeks 1929 betrokken door wijnhandelaar Denevers en in 1930 verbouwd tot likeurstokerij. Bij het bombardement van Middelburg op 17 mei 1940 is het pand geheel uitgebrand.

(Bron: Zeeuws Archief)

"De Middelburgse brouwerij De Vijfhoek lag op het Koorkerkhof, pal tegenover de Lange Jan op de hoek van de Korte Giststraat. De vijfhoek werd opgericht in 1595 en leverde eeuwenlang bier aan de burgerij, de overheid en scheepsbier voor het krijgsvolk.
Bijzonder detail is dat een brouwerij vaak vlakbij een kerk en/of kerktoren werd gebouwd. Voor het brouwen gebruikte men namelijk 'het hemelwater'. Dit betekende in Middelburg dat het hemelwater via de lange Jan werd afgevoerd naar de brouwerij.
De brouwerij was bekend om zijn princesse-, gerste en lagerbier. De brouwerij staakte pas in 1917 haar werkzaamheden. De distilleerhandelsfirma Denevers nam het in gebruik. Op 17 mei 1940 is het gebouw tijdens het bombardement door de Duitsers verwoest.
In de collectie van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen bevinden zich nog allerlei voorwerkpen uit De Vijfhoek", alsdus het begeleidende tekstbord van de steen.


home