- 1787-1891 Bierbrouwerij Het Hart

"Bierbrouwerij Het Hart" werd in 1787 opgericht in Wemeldinge en was gevestigd aan de Dorpsstraat 39 waar een gevelsteen nu nog een hart vertoont met daarboven Anno en daaronder 1787. In zijn "Herinneringen" die P. Lindenberg in 1933 op schrift stelde, vertelt de Wemeldinger dat de brouwerij 'eeuwenlang' een groot gedeelte van Zuid-Beveland van bier voorzag. Tot ver in de negentiende eeuw werd het gerstenat er geproduceerd. In december 1891 werd het gebouw gedeeltelijk door een brand verwoest. Het brouwen was toen reeds gestaakt, omdat er niet te concurreren was tegen de grote brouwerijen van elders. In het gedeelte van het gebouw dat bij de brand gespaard bleef werd in 1893 de coöperatieve roomboterfabriek 'Het Hart' gevestigd. De fabriek nam de naam van de brouwerij over. Tot 1930 werd hier boter gemaakt.
Wellicht was de ondergang van de brouwerij niet alleen het gevolg van de toenemende concurentie op Zuid-Beveland, maar ook van de volksaard van de Wemeldingenaren. Verenigngen waren er genoeg, maar deze waren er vooal om de intellectuele ontwikkeling van de dorpelingen te bevorderen. Hier geen drinkgelag, dans- of vreetfestijnen, maar serieuze arbeid zonder ophef en zonder luidruchtigheid.
Het bier moest dan ook zo snel mogelijk het dorp uit, lijkt het wel. In de huidige plattegrond is dat nog goed terug te zien. Vanuit de dorpsstraat konden de vaten via de Bierweg in een handomdraai richting de haven worden gerold. Het achterland was bereikbaar via het Brouwerijpad en de Brouwerijweg. (Bron: PZC 27-8-1999 p.19)

In de Goessche Courant van 13 mei 1886 is te vinden: "De ondergetekenden maken bekend dat zij sedert 1 mei 1886 voor gezamelijke rekening drijven als Bierbrouwerij "het Hart" te Wemeldinge, waarvoor zij ieders gunst en recommandatie verzoeken. K. Dominicus Fz. L.H. Verhaegen." Daaronder staat: "De ondergetekende brengt bij deze aan het publiek zijn dank voor het gedurende 19 jaar genoten vertrouwen als mede-deelgenoot in de Bierbrouwerij "het Hart" te Wemeldinge en beveelt zijn opvolger, den heer L.H. Verhaegen, minzaam aan. A. Wabeke."
Lang heeft de nieuwe samenwerking geen stand gehouden. Op 17 mei 1887 valt in dezelfde krant te lezen: "De ondergetekenden berichten bij deze dat de tusschen hen bestaan hebbende maatschap is ontbonden en geliquideerd, wordende de zaak sedert liquidatie door den 2den ondergetekende alleen en voor diens rekening gedreven. K. Dominicus L.H. Verhaegen." En daaronder: "Zich refererende aan het bovenstaande, beveelt ondergetekende als eenig eigenaar van de bierbrouwerij "het Hart" te Wemeldinge, zich minzaam aan bij het publiek to het leveren van bier en daarmede verwante zaken. L.H. Verhaegen".

In de Burgerlijke Stand van Zeeland is als eerste bierbrouwer in Wemeldinge Cornelis Wabeke te vinden. In 1829 is hij bierbrouwer van beroep als zijn 1 dag oude zoon Jacob is overleden. In 1832 is hij o.a. eigenaar van een brouwerij en erf in Wemeldinge, hij is dan (bier)brouwer van beroep. Het is (nog) onduidelijk of het hier om Bierbrouwerij "Het Hart" gaat. Tien jaar eerder, op 19 september 1822, trouwt Cornelis Wabeke (21 jaar, vader Jan Wabeke en moeder Adriana Rijn) met Adriaana de Jager (20 jaar).
Onduidelijk is de relatie met de volgende brouwer die in Wemeldinge te vinden is.

Vervolgens is Foort Dominicus (geboren in Yerseke, vader Jacobus Dominicus en moeder Dina de Korte) als bierbrouwer in Wemeldinge te vinden. Hij (21 jaar, particulier) trouwt op 28 mei 1824 met Neeltje Zuijdweg (23 jaar, particuliere). In 1826 is hij broodbakker van beroep. Op 26 december 1831 overleed Neeltje op 31 jarige leeftijd. Ze is dan winkelierster van beroep en laat een kind na.Op 16 augustus 1832 hertrouwd Foort (29 jaar, broodbakker) met Adriana van Boven (18 jaar, dienstmeid), die daarna particuliere en later koemelkster van beroep is.
In 1839 wordt als beroep van Foort voor het eerst bierbrouwer vermeld, bij het overleiden van zijn 4 jarige dochter Dina.
- Op 2 mei 1861 trouwt hun dochter Dina (geb. 18-08-1835, 20 jaar, boeremeid) met Adriaan Wabeke (21 jaar, boereknecht van beroep).
- Op 26 september 1861 trouwt hun zoon Jacobus Dominicus (geb. 03-05-1838, 23 jaar, boereknecht) met Jacoba Cornelia van Damme (24 jaar) in NIsse. Op 10 april 1863 wordt hun zoon Foort Dominicus geboren (beroepen ouders niet vermeld). Op 27 juni 1888 is bierbrouwer Jacobus Dominicus in Nisse aanwezig bij het huwelijk van zijn zoon Foort Dominicus (25 jaar, bierbrouwer), geboren te Wemeldinge, met Elizabeth Jozina Versluijs uit Nisse. Op 8 maart 1889, na het overleiden van zijn 22 jarige dochter Adriana in Heinkenszand, is Jacobus nog bierbrouwer van beroep.
- Op 4 december 1862 trouwt een andere zoon van Foort en Adriana; Kornelis Dominicus (geb. 15-03-1833, 29 jaar, boomkweeker) met Catharina Rottier (27 jaar, particuliere) in Borssele. Kornelis Dominicus overleed op 25 december 1917 in Wemeldinge. Hij was toen weduwnaar en zonder beroep.
Foort Dominicus is op 22 juni 1864 overleden in Wemeldinge op 61 jarige leeftijd, bierbrouwer van beroep.

Adriaan Wabeke is geboren op 10 mei 1839 in Wemeldinge (vader Foort Wabeke en moeder Adriana Lamper). Op 10 oktober 1861 is hij winkelier van beroep, bij het overleiden van zijn 2 maanden oude dochter Adriana. Terwijl hij op 26 april 1870 landbouwer van beroep is, bij het overleiden van zijn 3 jarige zoon Jacobus. Op 24 januari 1884 trouwt zijn dochter Adriana. Dan is Adriaan landbouwer van beroep. Hij blijft landbouwer tot zeker 1909. Vanaf 1917 is hij zonder beroep. Zijn vrouw, Dina Dominicus, overleed op 78 jarige leeftijd in Wemeldinge op 17 december 1919. Zes jaar later, op 16 december 1915 overleed Adriaan Wabeke op 86 jarige leeftijd in Wemeldinge. Hij was toen zonder beroep.

Uit bovenstaande gegevens blijken K. Dominicus en A. Wabeke schoonbroeren van elkaar te zijn geweest. Waarschijnlijk is A. Wabeke geen actief brouwer geweest, want hij gaf landbouwer op als beroep in die tijd.

L.H. Verhaegen is bierbrouwer Joannis Hubertus Leonardus Verhaegen (geboren te Weert, vader Hubertus Wilhelmus Josephus Verhaegen en moeder Joanna Linssen). Hij trouwt op 20 oktober 1887 te Rilland-Bath op 31-jarige leeftijd met de 24-jarige Rosalia van Rompu, geboren te Rilland. In 1891 is er een faillissementsdossier opgesteld voor Johannes Hubertus Leonardus Verhaegen door de Arrondissementsrechtbank te Middelburg. Hij is dan koopman van beroep en woont dan nog in Wemeldinge. Een jaar later woont hij in Kruiningen.

Op 14 juni 1894 is er in de Goessche Courant een artikel te vinden over de boterfabriek "Het Hart": "Wemeldinge. De Cooperatieve boterfabriek "Het Hart" alhier hield gisteren haar eerste jaarvergadering. Niettegenstaande er op menige teleurstelling moest gewezen worden, die schadelijk op de financien had gewerkt, kon er toch, boven de 5 pct., die den aandeelhouders werd betaald en ruin f 70, die in de reservekas werd gestort, nog ongeveer f 300 als batig saldo worden ter hand gesteld aan de melkleveranciers. Menig boerinnetje, dat gedurende het afgelopen jaar meende hare melk zelf productiever te kunnen bereiden, zal nu op eene voor haar prettige wijze wel tot andere gedachten zijn gebracht.".

Meer over bierbrouwerij Het Hart is te lezen in de door de Stichting Kadastrale Atlas van Zeeland 1832 in oktober 2001 verschenen "Kadastrale Atlas Kapelle, Wemeldinge, Schore en Vlake", het derde deel in de serie Zuid-Beveland. "De Kadastrale Atlas Kapelle begint met een inleiding over kadastrale bronnen en onderzoek en de geschiedenis van het kadaster. Daarna volgt een beschrijving van de gemeenten, waaronder ook Biezelinge en Eversdijk vallen. Leuk zijn de historische bijdragen van Frank de Klerk en Martin Zuidhof over de geschiedenis van Herberg De Zwaan in Kapelle, het Marktveld in Biezelinge, Boerderij Treurzicht in Eversdijk, Dorpskern Schore, het Kanaal door Zuid-Beveland, Brouwerij ’t Hart in Wemeldinge en de Willem Annapolder."